Repertorium Hulthem
Hoe die duuel enen
Hulthem-Nr:
90
(f. 75rb,22-75vb,3)
Opschrift:
Hoe die duuel enen
moenc bedroch ·xC·
Incipit:
EEn moenc lach in enen haghedochte
Die niet en wilde leuen sochte
Explicit:
Ende wert soe quaet in corter stonde
Dat hi cume liet eneghe sonde
Afrondingsformule:
Item ·lxiiij· verse
Weergave inhoud:
Een monnik had zich als kluizenaar teruggetrokken in een spelonk en vertrouwde op zijn standvastigheid in deugdzaamheid. Dat kwam de duivel te weten en deze besloot hem op de proef te stellen. In de gedaante van een vrouw die in de avond in de woestijn was verdwaald en vreesde door de wilde dieren verslonden te worden, verzocht hij om onderdak voor de nacht. Verleid door de schoonheid van de vrouw en haar mooie praatjes liet de monnik haar naderbij komen. De vrouw streek hem over zijn baard, omhelsde hem en hield hem met valsheid gevangen tot hij voor haar verleidingskunsten bezweek. De duivels in de lucht lachten hem uit en bespotten hem. Hoogmoed komt voor de val: hij had de hemel willen verdienen, maar was nu rijp voor de hel. Hij verviel van kwaad tot erger en liet, gek van wanhoop, bijna geen zonde meer ongedaan.
Auteurs:
Jacob van Maerlant
Jacob van Maerlant
Ook bekend als: Jacob de coster van merlantJacop van meerlantjacoppe de costere
Datering: 13e eeuw (ca. 1225/1235-1291/ca. 1300)
Auteur van nrs. 90, 91, 146, 147, 175, spreuk 39 van nr. 108 en van spreuk 27 van nr. 148. Tussen 1225-1235 geboren in (de omgeving van) Brugge, 1257-1266 werkzaam als schrijver-koster-onderwijzer te Maerlant (Voorne); 1266-1280 als schepenklerk, waarschijnlijk te Damme. Tussen 1291 en 1300 gestorven en vermoedelijk te Damme begraven.
Secundaire literatuur
A. Berteloot, 'Was Jacob van Maerlant schepenklerk te Damme?' In: Jacob van Maerlant: romantiek en werkelijkheid. Speciaal Maerlant-nummer van het tijdschrift Vlaanderen 42 (1992), p. 241-244.
F. van Oostrom, Aanvaard dit werk. Over Middelnederlandse auteurs en hun publiek. Amsterdam (Prometheus) 1992. Nederlandse literatuur en cultuur in de middeleeuwen 6.: p. 171-233 en 299-309
F. van Oostrom, Maerlants wereld. Amsterdam (Prometheus) 1996.
Tekstsoort:
Bispel (zie Spiegel historiael, inleiding van deze tekst); religieuze sproke (Hogenelst 1997), legende.
Aanvullende informatie:
Initiaal-E 2 regels hoog, lombarden (1 regel hoog) op onregelmatige plaatsen. ─ Fragment uit Spiegel historiael (III, 2 Kap. 25). ─ Lombarden vss. 8, 44 en 59.
Edities:
Brinkman/Schenkel 1999
, band 1 p. 444-445
Brinkman/Schenkel 1999
H. Brinkman & J. Schenkel (ed.), Het handschrift-Van Hulthem. Hs. Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, 15.589-623. Diplomatische editie bezorgd door -. Hilversum (Verloren) 1999. 2 banden. Middeleeuwse Verzamelhandschriften uit de Nederlanden 7/1-2.
De Vries 1863
, dl. 2 p. 116-117 (paralleltekst + tekstvarianten in hs.-Van Hulthem)
De Vries 1863
M. de Vries en E. Verwijs (ed.), Jacob van Maerlant's Spiegel historiael: met de fragmenten der later toegevoegde gedeelten, bewerkt door Philip Utenbroeke en Lodewijc van Velthem. Van wege de Mij. der Ned. letterkunde te Leiden. Leiden (Brill, etc.) 1863. 3 dln. [Ongew. herdruk Utrecht (HES) 1982]. [Deel 4 zie Von Hellwald 1879].
Secundaire literatuur:
Hogenelst 1997
, dl. 2 p. 63 (73)
Hogenelst 1997
D. Hogenelst, Sprekers en sproken. Inleiding op en repertorium van de Middelnederlandse sproke. Amsterdam (Prometheus) 1997. 2 dln. Nederlandse literatuur en cultuur in de Middeleeuwen 15. Diss. Leiden.
Richard 1973
, (licentiaatsverhandeling)
Richard 1973
D. Richard, Typering van de duivel in enkele Middelnederlandse werken. Licentiaatsverhandeling Leuven 1973.
Parallellen en varianten:
(a) vss. 1-64
's-Gravenhage, Koninklijke Bibliotheek, KNAW XX
[1325 - 1375]
, f. 110d-e
's-Gravenhage, Koninklijke Bibliotheek, KNAW XX
Post quem: 1325
Ante quem: 1375
Datering: ca. 1350 (BNM; ca. 1320-1330)
Biemans 1997
, p. 332-341 (1)
Biemans 1997
J.A.A.M. Biemans, Onsen Speghele Ystoriale in Vlaemsche. Codicologisch onderzoek naar de overlevering van de Spieghel historiael van Jacob van Maerlant, Philip Utenbroeke en Lodewijk van Velthem met een beschrijving van de handschriften en fragmenten. 2 dln. Leuven (Peeters) 1997. Schrift en schriftdragers in de Nederlanden in de Middeleeuwen II. Diss. Utrecht 1995.
Deschamps 1972
, p. 93-95 (27)
Deschamps 1972
J. Deschamps, Middelnederlandse handschriften uit Europese en Amerikaanse bibliotheken. Catalogus [van de] tentoonstelling ter gelegenheid van het honderdjarig bestaan van de Koninklijke Zuidnederlandse Maatschappij voor taal- en letterkunde en geschiedenis [in de] Koninklijke Bibliotheek Albert I [te] Brussel, 24 okt.-24 dec. 1970. 2e herz. dr. Leiden (Brill) 1972.
Overeenkomst met Hulthem-nr(s):
90,
91,
148,
spr. 27
175,
201,
202
(b) vss. 1-9
Maastricht, Rijksarchief in Limburg, 167 III 12
[1275 - 1325]
, f. 1v (fragment)
Maastricht, Rijksarchief in Limburg, 167 III 12
Post quem: 1275
Ante quem: 1325
Datering: eind 13e eeuw
Overeenkomst met Hulthem-nr(s):
90
Zie:
De Vries 1863
, dl. 2 p. 116-118 (a)
De Vries 1863
M. de Vries en E. Verwijs (ed.), Jacob van Maerlant's Spiegel historiael: met de fragmenten der later toegevoegde gedeelten, bewerkt door Philip Utenbroeke en Lodewijc van Velthem. Van wege de Mij. der Ned. letterkunde te Leiden. Leiden (Brill, etc.) 1863. 3 dln. [Ongew. herdruk Utrecht (HES) 1982]. [Deel 4 zie Von Hellwald 1879].
Biemans 1997
, p. 309, 448 (a, b)
Biemans 1997
J.A.A.M. Biemans, Onsen Speghele Ystoriale in Vlaemsche. Codicologisch onderzoek naar de overlevering van de Spieghel historiael van Jacob van Maerlant, Philip Utenbroeke en Lodewijk van Velthem met een beschrijving van de handschriften en fragmenten. 2 dln. Leuven (Peeters) 1997. Schrift en schriftdragers in de Nederlanden in de Middeleeuwen II. Diss. Utrecht 1995.
