Repertorium Hulthem

Item hier beghinnen de ·vij·

Hulthem-Nr:

6 (f. 19vb,8-23rb,11)

Afbeelding:

Foto van f. 22r

Opschrift:

Item hier beghinnen de ·vij· psalme in dietsche ·vj·

Opschrift:

Domine ne in furore tuo arguas

Incipit:

Here en berespe mi niet in dinen torne: noch en

Explicit:

enicheit des heilichs gheests euwelec dore ende emmermere Amen Domine

Weergave inhoud:

Ps. 6: Heer straf mij niet in Uw toorn (Domine ne in furore tue arguas); Ps. 31: Zalig is hij wiens overtreding vergeven en wiens zonde bedekt is (Beati quorum); Ps. 37: Heer straf mij niet in Uw toorn (Domine ne in furore tue arguas); Ps. 50: Wees mij genadig o God naar Uw goedertierenheid (Miserere mei Deus); Ps. 101: Heer hoor mijn gebed en mijn geroep kome tot U (Domine exaudi orationem meam); Ps. 129: Uit de diepten roep ik tot U o Heer (De profundis); Ps. 142: Heer hoor mijn gebed, neig de oren tot mijn smekingen (Domine exaudi orationem meam). [Vertaling in de volkstaal van de 'boetpsalmen' gevolgd door een heiligenlitanie. Ten slotte de vertaling van twee Collecta's] God die Uw almacht vooral toont door U te ontfermen en te sparen (Deus qui pro) [en] God die in Uw hemelse heerlijkheid zijt (Deus).

Namen:

Agnieta (St.) Amandus (St.) Ambrosius (St.) Amelberga (St.) Andreas (St.) Antonius (St.) Augustinus (St.) Barnabas (St.) Bartholomeus (St.) Basilius (St.) Benedictus (St.) Bernardus (St.) Blasius (St.) Caretas (St.) Catharina (St.) Cecilia (St.) Christina (St.) Christoforus (St.) Chrysogonus (St.) Clemens (St.) Cletus (St.) Cornelius (St.) Cosmas (St.) Cyprianus (St.) Damianus (St.) Dionysius (St.) Dominicus (St.) Elisabeth (St.) Fabianus (St.) Felicitas (St.) Fides (St.) Franciscus (St.) Gabriël (St.) Genovefa (St.) Gereon (St.) Germanus (St.) Germen (Germanus, St.) Gertrudis (St.) Gillis (St.) Gorik (St.) Gregorius (St.) Grisogone (Chrysogonus, St.) Gulielmus (St.) Hubertus (St.) Israël Jacobus (St.) Jeruzalem Johannes de Doper/Baptista (St.) Johannes de Evangelist (St.) Kateline (Catharina, St.) Kerstine (Christina, St.) Lambertus (St.) Laurentius (St.) Lazarus (St.) Leo (St.) Leonardus (St.) Linus (St.) Livinius (St.) Lucas (St.) Lucia (St.) Marcellinus (St.) Marcus (St.) Margaretha (St.) Maria Magdalena (St.) Maria van Egypte (St.) Martha (St.) Martinus (St.) Mattheus (St.) Mauritius (St.) Michaël (St.) Nicolaas (St.) Nycasius (St.) Paulus (St.) Perpetua (St.) Petronella (St.) Petrus (St.) Philippus (St.) Quintinus (St.) Rafaël (St.) Remei (Remigius, St.) Remigius (St.) Scholastica (St.) Sebastianus (St.) Servatius (St.) Severinus (St.) Silvester (St.) Simon (St.) Sion Sixtus (St.) Spes (St.) Stefanus (St.) Thaddeüs (St.) Thomas (St.) Ursula (St.) Versele (Ursula, St.) Vincentius (St.) Walburga (St.) Waltrudis (St.) Willem (Gulielmus, St.) Woudtruud (Waltrudis, St.)

Auteurs:

Bijbelvertaler van 1360?

Ook bekend als: Vranke Callaert

(volgens Van Mierlo 1941C en Coun 1995B)

Datering: 14e eeuw (1310-1388/90)

Wellicht auteur van nr. 6 (maar zie ook Geert Grote). Vlaming, ca. 1310 geboren in de streek van Aalst, waarschijnlijk Benedictijner of Kartuizer monnik (klooster te Herne), contact met Brusselse burgers (en de kring van Ruusbroec?). Werk gedateerd tussen 1338-1388/90. Woonachtig te Mechelen.

Secundaire literatuur

S. Axters, Geschiedenis van de vroomheid in de Nederlanden. Antwerpen (De Sikkel) 1950-1960. 4 dln.: dl. 2 p. 444-445

C.C. de Bruin, 'Bijdrage tot de geschiedenis van de Middelnederlandse psalm-vertalingen'. In: B.H. Erné, C.C. de Bruin, L.M. van Dis e.a. (red.), Bundel opstellen van oud-leerlingen aangeboden aan prof. dr. C.G.N. de Vooys [...]. Groningen etc. (Wolters) 1940, p. 46-74.: p. 60-62

C.C. de Bruin, Middelnederlands geestelijk proza. Verz. door ─ en ingel. door C.G.N. de Vooys. Zutphen (Thieme) 1940.: p. X

C.C. de Bruin, 'Bespiegelingen over de Bijbelvertaler van 1360. Zijn milieu, werk en persoon'. In: Ned. archief voor kerkgeschiedenis 48 (1967-1968), p. 39-59; 49 (1968-1969), p. 135-154; 50 (1969-1970), p. 11-27; 51 (1970-1971), p. 16-41.

C.C. de Bruin, Het Luikse Diatessaron. Uitgegeven door ─, met de Engelse vertaling van A.J. Barnouw. Leiden (Brill) 1970, p. XXI. Verzameling van Middelnederlandse bijbelteksten. Kleine reeks; afd. 1 dl. 1.: p. XXI

Th. Coun, 'Hoe verzeilde Vranke Callaert in de geschiedenis van de Nederlandse letterkunde?'. In: Ons geestelijk erf 53 (1979), p. 3-14.

Th. Coun, De oudste Middelnederlandse vertaling van de Regula S. Benedicti. Hildesheim (Gerstenberg) 1980. Regula Benedicti Studia, supplementa 8.: p. 214-220

Th. Coun, 'Alsoe soudic dat dietschen. Vranke Callaert als vertaler van Latijnse geestelijk proza'. In: Ons geestelijk erf 69 (1995), p. 26-46.

Th. Coun, 'De lokalisering van de Bijbelvertaler van 1360 en Vranke Callaert'. In: J. Cajot, L. Kremer, H. Niebaum (Hrsg.), Lingua Theodisca. Beiträge zur Sprach- und Literaturwissenschaft Jan Goossens zum 65. Geburtstag. Münster etc. (Zentrum für Niederlande-Studien) 1995. 2 dln. Dl. 1, p. 153-161. Niederlande Studien 16.

D. Hogenelst & F. van Oostrom, Handgeschreven wereld. Nederlandse literatuur en cultuur in de Middeleeuwen. Amsterdam (Prometheus) 1995.: p. 77-81

H. Liebaers, Karel van Hulthem 1764-1832 [tentoonstellingscatalogus] Ingel. door ─. Brussel (Kon. Bibl.) 1964.: p. 264, 273

J. van Mierlo, 'Uit de uitgave van het Obituarium van Groenendaal'. In: Versl. & meded. van de Kon. Vl. Acad. voor taal- en letterkunde 1941, p. 429-458.: p. 441-457

Geert Grote?

Ook bekend als: Gerardus Magnus

Datering: 2e helft 14e eeuw (1340-1384)

Wellicht auteur van nr. 6 (maar zie ook Bijbelvertaler van 1360). Aanvankelijk kanunnik, rond 1372 ommekeer en prediker van de Moderne Devotie. Na een preekverbod in 1383 legde hij zich toe op bijbelvertaling en het schrijven van een Nederlands getijdenboek.

Secundaire literatuur

G. Épiney-Burgard, Gérard Grote, 1340-1384, et les débuts de la Dévotion Moderne. Wiesbaden (Steiner) 1970. Veröffentlichungen des Instituts für Europäische Geschichte Mainz Bd. 54. Abt. für abendländische Religionsgeschichte.

Tekstsoort:

Gebeden (tot God), boetpsalmen (incl. heiligenlitanie).

Vorm:

proza

Lengte:

628 regels

Aanvullende informatie:

Initiaal-H 4 regels hoog, tussenkopjes in rood, lombarden (2 regels hoog) bij aanvang van elke psalm, versalen aan het begin van elke nieuwe zin, in de litanie S-initialen van verschillende hoogten die voor meer regels tegelijk dienst doen, b (van bidde over ons) met vertikale streep gerubriceerd, Amen aan het slot van elke psalm met horizontale streep gerubriceerd, na tussenkopje op f. 21va een bout de ligne van S-vormige slingertjes; f. 20vb,41 en f. 21ra,25: representant aanwezig maar lombarde niet ingevuld. ─ Tussenkopjes: veelal psalmtitels in het Latijn; vertaling te dateren tussen 1357-1388. De kopiist schrijft in het slot van het 'Pater noster' temptitionem in plaats van temptationem. ─ De kopiist blijkt deze gebeden als één geheel opgevat te hebben, veelal zonder regels wit tussen de verschillende psalmen.

Petit-Nommer(s):

801; 942,20

Edities:

Brinkman/Schenkel 1999 , band 1 p. 196-214

Brinkman/Schenkel 1999 H. Brinkman & J. Schenkel (ed.), Het handschrift-Van Hulthem. Hs. Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, 15.589-623. Diplomatische editie bezorgd door -. Hilversum (Verloren) 1999. 2 banden. Middeleeuwse Verzamelhandschriften uit de Nederlanden 7/1-2.

Serrure 1858A , p. 438-451

Serrure 1858A C.P. Serrure (ed.), 'Kleine gedichten en prozastukken uit de dertiende en veertiende eeuw'. In: Vaderlandsch museum 2 (1858), p. 146-221 en 374-451.

Secundaire literatuur:

De Bruin 1933 , p. 4-6, 10-11

De Bruin 1933 C.C. de Bruin, De souter in de bijbelvertaling van 1360. Bronnenuitgave uit het Middelnederlandsch Souterboek der XIVde eeuw. Lummen (St. Ferdinand) 1933.

De Bruin 1940A

De Bruin 1940A C.C. de Bruin, 'Bijdrage tot de geschiedenis van de Middelnederlandse psalm-vertalingen'. In: B.H. Erné, C.C. de Bruin, L.M. van Dis e.a. (red.), Bundel opstellen van oud-leerlingen aangeboden aan prof. dr. C.G.N. de Vooys [...]. Groningen etc. (Wolters) 1940, p. 46-74.

De Bruin 1967-1971

De Bruin 1967-1971 C.C. de Bruin, 'Bespiegelingen over de Bijbelvertaler van 1360. Zijn milieu, werk en persoon'. In: Ned. archief voor kerkgeschiedenis 48 (1967-1968), p. 39-59; 49 (1968-1969), p. 135-154; 50 (1969-1970), p. 11-27; 51 (1970-1971), p. 16-41.

Van Dijk 1993B

Van Dijk 1993B R.Th.M. van Dijk, 'Methodologische kanttekeningen bij het onderzoek van getijdenboeken'. In: Th. Mertens e.a., Boeken voor de eeuwigheid. Middelnederlands geestelijk proza. Amsterdam (Prometheus) 1993, p. 210-229 en 434-437. Nederlandse cultuur en literatuur in de Middeleeuwen 8.

Van Druten 1895-1905 , dl. 1 p. 4-62

Van Druten 1895-1905 H. van Druten, Geschiedenis der Nederlandsche bijbelvertaling. Leiden (Daamen) 1895-1905. 3 dln.

Ebbinge Wubben 1903 , p. 202-209

Ebbinge Wubben 1903 C.H. Ebbinge Wubben, Over Middelnederlandsche vertalingen van het Oude Testament: bouwstoffen voor de geschiedenis der Nederlandsche bijbelvertaling. 's-Gravenhage [s.n.] 1903. Diss. Leiden.

Edden 1986

Edden 1986 V. Edden, 'Richard Maidstone's penitential psalms'. In: Leeds studies in English N.S. 17 (1986), p. 77-94.

Épiney-Burgard 1970

Épiney-Burgard 1970 G. Épiney-Burgard, Gérard Grote, 1340-1384, et les débuts de la Dévotion Moderne. Wiesbaden (Steiner) 1970. Veröffentlichungen des Instituts für Europäische Geschichte Mainz Bd. 54. Abt. für abendländische Religionsgeschichte.

Meertens 1930-1934 , dl. 1 p. 17

Meertens 1930-1934 M. Meertens, De godsvrucht in de Nederlanden. Naar handschriften van gebedenboeken der XVe eeuw. Antwerpen etc. (Standaardboekhandel etc.) 1930-1934. 6 dln. [alleen dln. 1-3 en 6 verschenen]. Historische bibliotheek van godsdienstwetenschappen.

Oosterman 1995A , p. 60-61, 128-137

Oosterman 1995A J.B. Oosterman, De gratie van het gebed. Overlevering en functie van Middelnederlandse berijmde gebeden. Amsterdam (Prometheus) 1995. Nederlandse literatuur en cultuur in de Middeleeuwen 12. Diss. Leiden.

Schenkel 1997A , p. 45

Schenkel 1997A J. Schenkel, 'Het handschrift-Van Hulthem, het Comburgse handschrift en de scriptoriumhypothese'. In: Queeste 4 (1997), p. 42-59.

Troelstra 1903 , p. 174-176

Troelstra 1903 A. Troelstra, Stof en methode der catechese in Nederland vóór de Reformatie. Groningen (Wolters) 1903.

De Vooys 1903 , p. 122-125

De Vooys 1903 C.G.N. de Vooys, 'Iets over middeleeuwse bijbelvertalingen'. In: Theologisch tijdschrift 37 (1903), p. 111-158.

Van Wijk 1940 , p. 139-154

Van Wijk 1940 N. van Wijk. Het getijdenboek van Geert Grote naar het Haags handschrift 133E21. Uitgegeven door ─. Leiden (Brill) 1940.

Te Winkel 1922-1927 , dl. 2 p. 55

Te Winkel 1922-1927 J. te Winkel, De ontwikkelingsgang der Nederlandsche letterkunde. 2e dr. Haarlem (Bohn) 1922-1927. 7 dln. [Ongew. herdr. Utrecht etc., 1973].

Wesseling 1993

Wesseling 1993 M. Wesseling, 'The rhetoric of meditation. Variations on Geert Grote's translation of the penitential psalms found in mss. of the 15th and 16th centuries in the Royal Library, Den Haag'. In: Ons geestelijk erf 67 (1993), p. 94-130.

Parallellen en varianten:

(a) Antwerpen, Museum Plantijn Moretus, M.14.12 [1475 - 1500] , f. 90-103v (variant)

Antwerpen, Museum Plantijn Moretus, M.14.12

(olim 173)

Post quem: 1475

Ante quem: 1500

Datering: ca. 1489

Overeenkomst met Hulthem-nr(s): 6

(b) Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, 2.905-09 [1375 - 1425] , f. 108-118v (variant)

Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, 2.905-09

Post quem: 1375

Ante quem: 1425

Datering: begin 15e eeuw (BNM: eind 14e, begin 15e eeuw)

Oosterman 1995A , p. 330 (22)

Overeenkomst met Hulthem-nr(s): 6, 18, 32, 42, 190, 196, 204

Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, 11.795

Post quem: 1400

Ante quem: 1500

Datering: 15e eeuw

Overeenkomst met Hulthem-nr(s): 6, 42, 196

(d) Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, 22.081 [1400 - 1500] , f. 181v-185v (variant)

Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, 22.081

Post quem: 1400

Ante quem: 1500

Datering: 15e eeuw

Overeenkomst met Hulthem-nr(s): 6, 27, 64A

(e) Brugge, Groot-Seminarie, 72/175 [1400 - 1425] , f. ? (variant)

Brugge, Groot-Seminarie, 72/175

Post quem: 1400

Ante quem: 1425

Datering: ca. 1400-1415

Overeenkomst met Hulthem-nr(s): 40, 42, (2x) 104, 196, 214

Zie:

De Gheldere 1896 , p. 58-69 (e)

De Gheldere 1896 K. de Gheldere, Dietsce Rime. Geestelijke gedichten uit de XIIIe, XIVe & XVe eeuw naar een hs. van het einde der XVe eeuw. Uitgegeven en van aanteekeningen en woordenlijst voorzien door ─. Brugge (Lod. de Plancke) 1896.

Meertens 1930-1934 , dl. 6 p. 1 (a)

Meertens 1930-1934 , dl. 6 p. 17 (b)

Meertens 1930-1934 , dl. 6 p. 73 (c)

Meertens 1930-1934 , dl. 6 p. 145 (d)

Aanvullende informatie bij parallellen en Variant:

Ook in:

Gotha, Landesbibliothek, Cod. membr. II 82 , [1450 - 1475] en

Gotha, Landesbibliothek, Cod. membr. II 83 , [1475 - 1500]

, zie

Regel 1864

;

Londen, British Library, Arundel 294 , [1475 - 1525]

, f. 117a en 127a;

's-Gravenhage, Koninklijke Bibliotheek, 73 G 37 , [1100 - 1600]

;

Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, 19.551 , [1400 - 1500]

, zie

Ebbinge Wubben 1903

, p. 202-209;

's-Gravenhage, Koninklijke Bibliotheek, 133 E 21 , [1100 - 1600 ]

, f. 135r-157v, en voorts in vele andere hss., zowel in proza als berijmd, w.o.

's-Gravenhage, Koninklijke Bibliotheek, KNAW XXXVI , [1350 - 1400]

, f. 36v-50v;

olim Münster, Universitätsbibliothek, 783 , [1375 - 1400]

; zie

De Bruin 1933

, p. 10-11,

De Bruin 1940A

, p. 62,

Meijer 1839

Meijer 1841

Moll 1880

, p. 7-11, 38-40 en 53-70,

Verdam 1898

, p. 165-166,

De Vreese 1900-1902

, p. 491-502,

Van Wijk 1940

, p. 10-19 en

Wesseling 1993

. Zie ook

MNW Bouwstoffen

art. 675, 682 en 697 en

BNM

, trefwoord: Bijbel. Voor berijmde versie in

Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, II 116 , [1400 - 1450]

Oosterman 1995A

, p. 84.

Gotha, Landesbibliothek, Cod. membr. II 82

Post quem: 1450

Ante quem: 1475

Datering: 1461

Overeenkomst met Hulthem-nr(s): 6, 42, 61

Gotha, Landesbibliothek, Cod. membr. II 83

Post quem: 1475

Ante quem: 1500

Datering: ca. 1480 (BNM: midden 15e eeuw)

Lievens 1963 , p. 68-69

Lievens 1963 R. Lievens, Middelnederlandse handschriften in Oost-Europa. Gent (Secr. der Acad.) 1963. Leonard Willemsfonds 1.

Regel 1864

Regel 1864 K. Regel, Mittelniederländische Psalmen, Hymnen und Gebete aus zwei handschriftlichen Breviarien der herzogl. Bibliothek zu Gotha. In Auswahl mitgetheilt und sprachlich beleuchtet von ─. Programm des Gymnasiums Ernestinum zu Gotha. Gotha (Engelhard-Reyhersche Hofbuchdr.) 1864.

Overeenkomst met Hulthem-nr(s): 6, 61

Londen, British Library, Arundel 294

Post quem: 1475

Ante quem: 1525

Datering: eind 15e eeuw (BNM: ongedateerd)

De Flou 1895-1897 , 1e verslag p. 73-74

De Flou 1895-1897 K. de Flou & Edw. Gailliard, 'Beschrijving van Middelnederlandsche en andere handschriften die in Engeland bewaard worden'. In: Versl. & meded. van de Kon. Vl. Acad. voor taal- en letterkunde 1895, p. 39-263 (= 1e verslag); 1896, p. 76-337 (= 2e verslag); 1897, p. 373-502 (= 3e verslag).

Overeenkomst met Hulthem-nr(s): 6

's-Gravenhage, Koninklijke Bibliotheek, 73 G 37

(olim Weesp 42)

Post quem: 1100

Ante quem: 1600

Datering: datering onbekend (BNM: ongedateerd)

Overeenkomst met Hulthem-nr(s): 6

Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, 19.551

Post quem: 1400

Ante quem: 1500

Datering: 15e eeuw

Overeenkomst met Hulthem-nr(s): 6, 19C, 213

's-Gravenhage, Koninklijke Bibliotheek, 133 E 21

Post quem: 1100

Ante quem: 1600

Datering: datering onbekend (BNM: ongedateerd)

Overeenkomst met Hulthem-nr(s): 6

's-Gravenhage, Koninklijke Bibliotheek, KNAW XXXVI

Post quem: 1350

Ante quem: 1400

Datering: 2e helft 14e eeuw

Overeenkomst met Hulthem-nr(s): 6, 7, 17, (2x) 18, 19A, 19B, 19C, 36A, 83, (2x) 87, 104, 166, 203

olim Münster, Universitätsbibliothek, 783

(olim Kon. Paul. Bibl. 419) (sinds W.O. II vermist)

Post quem: 1375

Ante quem: 1400

Datering: 1383 (BNM: 1398)

Moll 1880

Moll 1880 W. Moll, Geert Groote's Dietsche vertalingen. Beschreven en toegelicht door ─. Amsterdam (Müller) 1880. Verhandelingen der Kon. Ned. Acad. van Wetenschappen, afd. Letterkunde, deel XIII.

Overeenkomst met Hulthem-nr(s): 6, 203

De Bruin 1933 C.C. de Bruin, De souter in de bijbelvertaling van 1360. Bronnenuitgave uit het Middelnederlandsch Souterboek der XIVde eeuw. Lummen (St. Ferdinand) 1933.

Meijer 1839 G.J. Meijer, 'Verslag van en mededeeling uit twee getijdenboeken der veertiende eeuw'. In: Verhandelingen der Tweede Klasse van het Kon. Ned. Inst. van Wetenschappen, Letterkunde en Schoone Kunsten 6 (1839), 2e stuk p. 32-71.

Meijer 1841 G.J. Meijer, 'De zeven boetpsalmen en andere stukken, berijmd in de eerste helft der veertiende eeuw'. In: Nieuwe werken van de Mij. der Ned. letterkunde te Leiden 5 (1841), dl. 1 p. 184-239.

Verdam 1898 J. Verdam, 'Middelnederlandsche geestelijke poëzie (naar aanleiding van twee handschriften in de boekerij der Akademie)'. In: Versl. & meded. der Kon. Akad. van Wetenschappen. Afd. Letterkunde 4e reeks nr. 2 (1898), p. 145-174.

De Vreese 1900-1902 W.L. de Vreese, De handschriften van Jan van Ruusbroec's werken. Gent (s.n.) 1900-1902. 2 dln. Uitg. der Kon. Vl. Acad. voor taal- en letterkunde, reeks 6 nr. 23.

Van Wijk 1940 N. van Wijk. Het getijdenboek van Geert Grote naar het Haags handschrift 133E21. Uitgegeven door ─. Leiden (Brill) 1940.

MNW Bouwstoffen E. Verwijs en J. Verdam, Middelnederlandsch woordenboek. 's-Gravenhage (Nijhoff) 1885-1952. 11 dln. Dl. 10 Bouwstoffen.

BNM Bibliotheca Manuscripta Neerlandica: (gedeeltelijk electronisch) kaartsysteem, te raadplegen in Leiden, Universiteitsbibliotheek (DOUSA) via de Leidse On-line Publiekscatalogus (OPC). Electronisch toegankelijk via Gopher, Telnet en World Wide Web (http://lbs.leidenuniv.nl). In het Repertorium ook wel aangeduid als BNM-on-line.

Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, II 116

Post quem: 1400

Ante quem: 1450

Datering: 1e helft 15e eeuw

Overeenkomst met Hulthem-nr(s): 6, 47A, 71, 148, spr. 1 195

Repertorium Hulthem

Item hier beghinnen de ·vij·

Contact